Hạt sạn nhỏ...

Trong đối nhân xử thế, quan hệ giữa con người với nhau là phức tạp nhất và chẳng bao giờ công bằng nhất theo đúng nghĩa (cả nghĩa đen và nghĩa bóng). Ai cũng có mặt xấu, tốt và cũng có lòng tự trọng cả. Tuy nhiên, việc “tiết chế” và đứng trên/ngoài (tổng thể) để nhìn nhận, suy nghĩ và hành động cho mọi vấn đề không phải ai cũng làm được, đôi khi, biết nhưng chẳng làm theo.

Ai cũng nghĩ vấn đề/tình huống theo mình (chủ quan) là đúng hơn cả, đặc biệt là những “người trên” và luôn luôn có những suy nghĩ, thậm chí là hành động mang tính chất “áp đặt” “người dưới”. Cứ theo cái “chuỗi áp đặt” từ trên -> xuống (trên -> dưới vừa -> dưới trung bình -> dưới thấp... -> dưới đáy) thì chẳng dễ dàng gì cho những ai có chút “chính kiến”. Bởi, ý trên đã vậy, và chỉ làm theo, không ý kiến ý cò gì cả. Đó là một nhìn nhận sai lầm của nhiều người hiện nay. Chỉ có những người có chút chính kiến mới dám bàn về những cái chưa được, chưa tốt và thậm chí là làm ngược lại. Chứ cứ theo cái motif “chuỗi áp đặt” thì khó có thể cải thiện được vấn đề theo chiều hướng tích cực. Bởi đó là cái nhìn phiến diện, chủ quan, thậm chí là duy ý chí của những “người trên”.

Xã hội chẳng như ta nghĩ. Người được ăn được nói thì cứ mạnh mồm “chém”, rồi “sai thì làm lại”, chờ lúc “sai thì sửa” thì người dưới biết làm thế nào/sống ra sao? Và, cũng chẳng thể làm được gì khác, ngoài phải theo cái guồng máy đó, nếu không sẽ bị bật ra ngoài. Xã hội là vậy. Đời là vậy.

Trong cuộc sống phải biết “gạn đục khơi trong”. Những hạt sạn nhỏ thì dần phải loại bỏ, chứ cứ để “tích tiểu thành đại” (trường hợp bị sỏi thận) thì phải dùng liệu pháp nặng tay (tán sỏi, mổ). Tuy nhiên, nhiều trường hợp phải “tích dần, tích nhiều” hạt sạn nhỏ lại có ích cho sinh trưởng phát triển của cá thể. Trường hợp, con gà, vịt, ngan, ngỗng... (gia cầm) ăn những hạt sỏi, tích trong dạ dày và nhờ vào những hạt sạn, hạt sỏi đó để nghiền thức ăn. Và, “hạt sạn tư duy” là nguy hiểm nhất trong tiến trình phát triển chung của xã hội.

Read More

Kiệm chữ, kiệm lời

Hôm vừa rồi, có cơ hội được đọc biên bản nhận xét và góp ý của các thành viên hội đồng “đánh giá đề cương luận văn thạc sĩ” chuyên ngành “Lâm học” của một trường Đại học. Thật “bất ngờ” với phiếu đánh giá đề cương của các thành viên hội đồng. Bất ngờ, bởi, phiếu đánh giá chẳng cụ thể, rõ ràng gì cả, làm người đọc (người không trực tiếp ngheo, theo dõi) chẳng biết đường nào mà lần. Mà ngay trong biên bản kết luận của hội đồng cũng chẳng cụ thể theo từng mục, từng phần mà mẫu phiếu có thiết kế trước. Phiếu của từng thành viên hội đồng đã chẳng rõ ràng, chi tiết, cụ thể đến khi kết luận cuối cùng của hội đồng (chủ tịch hội đồng) lại làm một câu “chỉnh sửa theo ý kiến của các thành viên hội đồng”.

Thử đặt vào vị trí của học viên...

Không biết các vị (thành viên hội đồng) đã làm “tròn” nghĩa vụ và trách nhiệm của mình hay chưa? Chứ với cái phiếu nhận xét như vậy, e rằng, nhiều người sẽ “chê cười”. Bởi, nhiệm vụ của các thành viên hội đồng là giúp học viên nhận ra những thiếu sót, tồn tại... trong đề cương nghiên cứu từ đặt vấn đề, mục tiêu, nội dung, phương pháp nghiên cứu... đến kết quả dự kiến, kế hoạch thực hiện. Qua đó, theo từng thành viên hội đồng có chuyên môn góp ý, nhận xét chi tiết từng mục, từng phần một theo phiếu nhận xét, đặc biệt là tập trung vào những gì cần chỉnh sửa, bổ sung nghiêm túc để học viên có thể hoàn thiện đề cương nghiên cứu tốt nhất.

Theo phiếu nhận xét và góp ý chi tiết của các thành viên hội đồng như sau:

Vị thứ nhất,

Một vị nhận xét và góp ý như sau: (i) Mục tiêu đề tài: Viết lại; (ii) Phương pháp nghiên cứu: Viết lại cụ thể.

Với kiểu nhận xét “tiết kiệm” chữ, tiết kiệm lời như vậy thì khó mà hiểu được vai trò và trách nhiệm của các vị đến đâu. Ở mục tiêu đề tài, là “người thầy” có trách nhiệm giúp học viên nhận ra những gì chưa đạt (tạm gọi), hoặc không đúng hướng (phù hợp với tên đề tài), giải thích cho học viên rõ để học viên sửa theo. Nhưng đằng này, chỉ vẻn vẹn hai từ “viết lại” cho phần mục tiêu thì viết lại kiểu gì? nếu không phải người trực tiếp ngồi nghe (dự). Tuy nhiên, khi được hỏi học viên thì những gì mà thành viên góp ý bằng lời giữa cuộc họp cũng chẳng có gì cụ thể và chi tiết hơn, ngoài kiểu “kiệm chữ”, “kiệm lời” như vậy. Ở phương pháp nghiên cứu cũng vậy, ngoài bốn từ chẳng hơn chẳng kém “viết lại cụ thể”. Đáng lý ra (theo cá nhân) thầy phải vạch rõ, cụ thể từng phương pháp có giải quyết được mục tiêu cũng như những vấn đề (nội dung) nghiên cứu đặt ra hay không? Quan điểm, phương pháp luận và cách tiếp cận có hợp lý hay không? Hợp lý chỗ nào, hay chưa hợp lý chỗ nào? Phương pháp nghiên cứu và kỹ thuật sử dụng theo từng nội dung, tiêu nội dung nghiên cứu đã phù hợp hay chưa? Dung lượng mẫu, số lần lặp, bố trí thí nghiệm, điều tra đo đếm... có đảm bảo tính khả thi cũng như tính khoa học và độ tin cậy cận thiết hay không? Nói chung là, “rất kiệm chữ, kiệm lời”, nên rất khó cho người đọc, đặc biệt là học viên sửa lại theo ý kiến của thành viên hội đồng.

Vị thứ hai,

Một vị khác gì trong phiếu nhận xét và góp ý như thế này: (i) Mục tiêu đề tài: Viết rõ lại mục tiêu; (ii) Nội dung nghiên cứu: Xác định rõ nội dung thực sự cần thiết và phù hợp cho đề tài nghiên cứu; (iii) Phương pháp nghiên cứu: Làm rõ phương pháp nghiên cứu cho từng nội dung nghiên cứu; và (iv) Kết luận: Chỉnh sửa theo góp ý của Hội đồng. Theo đó, học viên chắc cũng phải “bó tay” với kiểu nhận xét góp ý như vậy. Thành viên hội đồng phải giải thích rõ, rằng mục tiêu như vậy (theo đề cương) là chưa rõ, chưa cụ thể? Và chưa rõ ở chỗ nào? đã bám sát hay giải quyết được vấn đề nghiên cứu (tên đề tài) nêu ra hay chưa và chưa thì ở chỗ nào?... Nếu là thành viên hội đồng (đủ chuyên môn) có thể sửa luôn cho học viên, với tên đề tài như vậy, thì theo tôi có 2 hoặc 3 mục tiêu cụ thể như thế này, như thế kia, chứ đằng này, nhận xét một câu cụt ngủn “viết rõ lại mục tiêu” e rằng, vị này chưa làm tròn trách nhiệm của mình.

Tiếp đến, nội dung nghiên cứu: Xác định rõ nội dung thực sự cần thiết và phù hợp cho đề tài nghiên cứu. Cần chỉ rõ được nội dung đề cương chưa sát, chưa phù hợp với tên đề tài cũng như mục tiêu nghiên cứu ở chỗ nào. Và, cần bỏ bớt và bổ sung những nội dung, tiểu nội dung nào cho phù hợp, cho thực sự cần thiết? Đằng này cũng chỉ là “ngắn gọn hết mức có thể”. Tương tự, phần phương pháp nghiên cứu cũng vậy (như có đề cập ở vị thứ nhất).

Vị thứ ba,

Một vị khác nhận xét và góp ý, ở phần mục tiêu đề tài thì tạm gọi rõ hơn một chút. “Viết lại, tập trung vào: Thực trạng.... và Đề xuất giải pháp...”. Ít ra cũng phải cụ thể như vậy để người đọc, học viên viết chỗ mà sửa. Tuy nhiên, đến phần nội dung nghiên cứu thì chỉ biết kêu một tiếng “trời ơi” mà thôi. Vị viết: “Bổ sung nội dung 1, bổ sung nội dung 3”. Chấm hết. Vị phải viết và nói rõ, nội dung 1 bổ sung những gì, tại sao? Tương tự, nội dung 3 bổ sung những gì cho phù hợp với tên đề tài, mục tiêu nghiên cứu? Thật khó mà có thể chấp nhận được một cái phiếu nhận xét và góp ý của thành viên hội đồng như vậy.

Vị thứ tư,

Vị này cũng rất “kiệm từ, kiệm chữ”, chẳng hơn gì mấy vị trên. Mà cũng toàn là TS, PGS. TS chứ ít gì đâu. Vị ghi trong phiếu đánh giá như sau: (i) Mục tiêu đề tài: Viết lại mục tiêu; (ii) Nội dung nghiên cứu: Viết lại nội dung; (iii) Phương pháp nghiên cứu: Viết lại theo mục tiêu + nội dung; (iv) Kết luận: Sửa theo đề nghị của HĐ. Ký và ghi rõ họ tên. Chấm hết (phần nhận xét và góp ý). Đến đây, tôi cũng chẳng biết nói gì hơn ngoài cái lắc đầu ngán ngẩm thay.

Đấy là trên biên bản ghi nhớ làm căn cứ cho các tủ tục sau này. Nhiều người chắc sẽ nói, biên bản ghi ngắn gọn như vậy. Quan trọng là khi nhận xét, học viên phải ghi chép những gì các thành viên góp ý. Tuy nhiên, tôi có hỏi học viên, thì các thành viên góp ý cũng chẳng có gì hơn ngoài những ý như vậy. Có thể học viên không ghi chép cụ thể nên cũng khó. Suy cho cùng, cách viết nhận xét như vậy của các thành viên hội đồng chấm đề cương luận văn thạc sĩ là chưa ok, chưa làm tròn vai trò, trách nhiệm của mình.

Theo cá nhân, với vai trò của các thành viên hội đồng (ủy viên phản biện, ủy viên, thư ký, chủ tịch hội đồng) phải có những nhận xét, góp ý xác đáng nhất. Theo từng mục, từng phần trong đề cương, góp ý chi tiết chỗ này, chỗ kia chưa được? Chưa được ở chỗ nào. Nên sửa theo hướng nào. Thậm chí, ủy viên phản biện hay chủ tịch hồi đồng kết luận: mục tiêu như thế nào như thế kia, nội dung tập trung vào các vấn đề này vấn đề kia... (cụ thể từng chi tiết).

Vai trò và trách nhiệm của các thành viên...

Qua đây, tôi mạo phép đưa ra mấy nhận xét mang tính cá nhân như sau: (i) Mấy vị này sắp xếp chưa đúng chuyên môn; (ii) Chủ tịch hội đồng chưa làm tròn vai; (iii) Kiểu/cách tổ chức hội đồng có vấn đề.

Thành viên hội đồng sắp xếp chưa đúng chuyên môn: Bởi, nếu chúng chuyên môn, các thành viên hội đồng nhận ra được những thiếu sót, tồn tại, thậm chí là mục tiêu, nội dung sai hay không? Sai ở chỗ nào? Đúng ở chỗ nào, bổ sung thêm những gì... Đằng này, các vị rất “kiệm lời, kiệm chữ”, làm học viên khó mà sửa theo đúng ý các thầy.

Chủ tịch hội đồng chưa làm tròn vai: Bởi, là chủ tịch sau khi nghe học viên báo cáo, giải trình cũng như nghe các thành viên hội đồng góp ý phải đưa ra kết luận cuối cùng, rằng với tên đề tài như vậy, học viên phải viết lại mục tiêu như thế nào, nội dung bổ sung, loại bớt những gì? Phương pháp chưa đạt, phải viết lại như thế nào? Kết quả dự kiến có đáp ứng được mục tiêu và nội dung nghiên cứu đặt ra hay không? Thiếu, thừa và cần bổ sung những gì... Thậm chí, các thành viên hội đồng giải thích cho những góp ý của mình không rõ, không cụ thể. Chủ tịch hội đồng có quyền nhắc nhở các thành viên góp ý, nhận xét cụ thể và chi tiết hơn.

Kiểu/cách tổ chức hội đồng có vấn đề: Bởi, khi tổ chức hội đồng phải có quyết định cũng như hướng dẫn kèm theo về việc tư vấn sắp xếp hội đồng sao cho đúng chuyên môn nhất, hướng dẫn viết nhận xét, góp ý cụ thể, chi tiết nhất để học viện theo đó có thể sửa chữa, bổ sung và hoàn thiện đề cương tốt nhất. Đằng này, sắp xếp hội đồng chưa đúng chuyên môn là cái sai lầm nghiêm trọng nhất (cá nhân tự nhận thấy vậy). Sẽ ảnh hưởng đến chất lượng của hội đồng cũng như luận văn mà học viên theo đuổi trong quá trình làm và hoàn thành luận án.

Trên đây có đôi lời nhàm bàn, mong được hai từ “cảm thông” từ phía người đọc hay những ai cảm thấy có thể bị đụng chạm. Bởi người viết bài này chẳng phải ông nọ bà kia, hay chức danh nọ chức danh kia, hay cũng chẳng phải ở một cơ sở đào tạo nào. Có chăng, cũng chỉ là người tò mò, tự tìm hiểu, học cách đánh giá, góp ý báo cáo (đề cương, thuyết minh, báo cáo tổng kết đề tài...) và cũng chưa bao giờ được ngồi hội đồng theo đúng nghĩa (chỉ ngồi dự). Bởi, “nhận dạng nhầm lẫn của người khác cũng có nghĩa là nâng cao kĩ năng nhận dạng nhầm lẫn của chính mình” [1].

 =====================================================

[1] Nguyễn Văn Tuấn (2013). Từ nghiên cứu đến công bố - Kỹ năng mềm cho nhà khoa học. Nxb Tổng hợp TP HCM, tr 31.

Read More

Nội lực và bổ nhiệm thần tốc...

Ở các vùng sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là canh tác cây lúa nước, việc chịu ảnh hưởng của các trận “đại hồng thủy” hay các trận “đại hạn” trong quá trình sản xuất là điều khó tránh khỏi. Khi đó, với các khẩu hiệu, hết “nghiêng đồng đổ nước ra sông” (chống úng) đến “nghiêng sông đổ nước vào đồng” (chống hạn) được kêu gọi nhân dân đồng tâm hiệp lực, phát huy mọi biện pháp chống úng, chống hạn. Đó là trong câu chuyện sản xuất nông nghiệp của người dân. Việc đưa ra các khẩu hiệu để toàn quân, toàn dân đồng tâm thực hiện.

Trong cuộc sống, không hiếm khi công việc vẫn có những trường hợp được ưu ái, dồn toàn tâm toàn ý toàn lực cho một số đối tượng được “triển phát” rồi “ra oai” này nọ. Và, trong cuộc sống nói chung, hai chữ “công bằng” dường như không còn tồn tại, thậm chí trong suy nghĩ của nhiều người. Bởi, lấy đâu ra công bằng trong cuộc sống này. Ai cho anh công bằng.

Việc một số đối tượng được ưu ái như vậy, tưởng rằng mình “tài giỏi” nên hay “ra oai”, thậm chí còn hống hách (hách dịch) với người khác. Cái gì cũng có giá của nó. Để phát triển theo đúng nghĩa, phải có sự tích lũy, hy sinh (tâm lực, trí lực, tài lực) và phải có quá trình. Những con người như vậy thường rất “chân quý” với những gì mình có ngày hôm nay, nên biết từ tốn, khiêm nhường và không ngừng trau dồi, tích lũy mọi thứ (biết cái gì mình cần) trong công việc, cuộc sống. Đâu như một số con người “tuổi trẻ chức cao tiền nhiều” bây giờ. Xã hội bây giờ không hiếm những trường hợp bổ nhiệm “thần tốc” bà Trần Vũ Quỳnh Anh tại Sở Xây dựng Thanh Hóa [1], “tuổi trẻ tài cao” như trường hợp ông Vũ Quang Hải làm sếp Sabeco [2], hay đường thăng tiến 6 tháng của ĐBQH Nguyễn Văn Cảnh [3]... Theo đó, khi có người “chống lưng” thì con đường quan lộ của các vị đã được sắp xếp, định vị. Tuy nhiên, có thể do nóng vội và tính con người hay thích thể hiện, nên dẫn tới việc bổ nhiệm “thần tốc” vào các vị trí này nọ. Khiến dư luận quan tâm, bức xúc và điều gì đến rồi cũng sẽ đến.

Trong phạm vi của một cơ quan/đơn vị cũng không phải ngoại lệ. Và, phòng/ban nào cũng có chuyện, người/nhóm người được sự ưu ái từ lãnh đạo. Do đó, sẽ được tạo mọi điều kiện có thể để tiến thân, cầu vinh. Sẽ là “lố bịch” nếu không biết điều tiết giữa mọi thành viên, các công việc khác nhau trong nội bộ phòng/ban, cơ quan. Cái gì cũng có giá của nó và phải trải qua quá trình, theo quy luật của nó, chứ không thể có người nâng đỡ về mọi mặt mà có thể đảm nhiệm được mọi thứ. Bởi, được nâng đỡ, tạo điều kiện, ưu ái mọi thứ, nhưng cái quan trọng nhất đó là “nội lực” của mình có được những gì? đã tích lũy tương đối (chuyên môn, kỹ năng, trải nghiệm...) để đảm nhiệm các nhiệm vụ, vị trí được giao chưa?.

Xã hội ngày càng văn minh, hiện đại và phát triển. Nhưng cũng còn những mặt trái của nó. Chuyện “con ông cháu cha”, “con cháu các cụ cả” hay “ai cho anh công bằng”... vẫn còn đất sống, thậm chí là phát triển nếu không có những con người (lãnh đạo) đủ tâm đủ tầm cũng như các giải pháp căn cơ.

=========================================

[1] htp://www.24h.com.vn/tin-tuc-trong-ngay/thanh-hoa-thong-tin-vu-bo-nhiem-than-toc-ba-tran-vu-quynh-anh-c46a859084.html

[2] htp://vietnamnet.vn/vn/kinh-doanh/doanh-nhan/pho-thu-tuong-lai-yeu-cau-lam-ro-bo-nhiem-ong-vu-quang-hai-331866.html

[3] htp://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/quoc-hoi/duong-thang-tien-6-thang-cua-ong-nguyen-van-canh-cao-quan-ve-que-360847.html

Read More

Nhận dạng nhầm lẫn của chính mình...

Kinh nghiệm của người bình duyệt. “Làm người bình duyệt là một hình thức tự mình trau dồi kỹ năng nghiên cứu: nhận dạng nhầm lẫn của người khác cũng có nghĩa là nâng cao kĩ năng nhận dạng nhầm lẫn của chính mình” [1]. Trong cái note này, mình mượn ý của GS Nguyễn Văn Tuấn đã đúc kết về kinh nghiệm của người làm bình duyệt (bài báo khoa học; thuyết minh xin trợ cấp đề tài, dự án; báo cáo; luận văn NCS... trong và ngoài nước) để học tập, trau dồi kiến thức, kỹ năng cho công việc của mình.

“Nhân vô thập toàn”. Ở góc độ nào đó, không ai có thể hoàn thiện mọi mặt của một vấn đề, tức là, mọi vấn đề đều vẫn còn những khiếm khuyết dù nhỏ dù ít. Ngay cả trong cuộc sống của mỗi chúng ta cũng vậy. Trong phạm vi bài viết, mình xin được đề cập đến khía cạnh của một người “nghiên cứu viên”, với công việc chính là thực hiện các đề tài, dự án các cấp. Theo đó, việc thực hiện các nội dung nghiên cứu chuyên môn, từ việc xây dựng thuyết minh, thiết kế thí nghiệm, đi điều tra khảo sát thực địa, thu thập số liệu, tổng hợp... đến xử lý, phân tích dữ liệu và viết báo cáo thành phần, báo cáo tổng kết... Để công việc được thuận lợi, rất cần thiết mọi việc “làm đúng, làm chuẩn ngay từ đầu”. Hơn nữa, để làm tốt những công việc có liên quan (điều tra khảo sát, thu thập số liệu, tổng hợp, phân tích và viết báo cáo...) rất cần mỗi chúng ta tự ý thức được việc tự tìm hiểu (đọc tài liệu, đọc các công trình, báo cáo có liên quan đến vấn đề nghiên cứu...), thậm chí tập làm phản biện (đề xuất, thuyết minh, báo cáo tổng kết...). Qua đó, học hỏi được nhiều điều từ những công trình, kết quả đã làm. Bởi, kiến thức chuyên môn hay những vấn đề có liên quan không tự dưng mà ta biết hay có sẵn trong vốn kiến thức... mà dần được tích lũy, đúc kết qua quá trình tìm hiểu, học hỏi và trau dồi vốn kiến thức vô tận của loài người.

Cách đây 3-4 năm gì đó, tôi đã nhận ra điều này và cũng bắt đầu áp dụng, tập đọc, tập góp ý, tập làm phản biện từ các đề xuất, thuyết minh nhiệm vụ, báo cáo sản phẩm, báo cáo tổng kết đề tài/dự án các cấp... đến các luận án (thạc sỹ, tiến sĩ), các bài báo khoa học... để từ đó biết và học hỏi thêm nhiều điều; đúc rút kinh nghiệm làm vốn để hạn chế dần cho những thiếu sót hay những nhầm lẫn của mình trong việc thực hiện các đề tài/dự án nghiên cứu.

Nếu được, những gì mình tập phản biện, cần sự trợ giúp của các chuyên gia, cây đa cây đề trong lĩnh vực mình theo đuổi tham vấn và trao đổi về những vấn đề mà mình góp ý trong mỗi báo cáo đề tài/dự án... Qua đó, làm rõ hơn những vấn đề mà mình chưa biết. Đó có thể coi là một bài học vô giá, không phải ai cũng nhận biết được và thực hành được. Nói đến đây nghe có vẻ khó hình dung, tức là, mình có tham gia làm cộng tác viên, trợ giúp cho một GS nên ít nhiều, công việc của GS mình được tham gia cùng (đọc, góp ý và trao đổi vấn đề). Qua những lần như vậy, vốn kiến thức của mình sẽ cải thiện dần lên cũng như biết thêm được những sai sót, nhầm lẫn trong mỗi báo cáo và lấy đó làm kinh nghiệm cho bản thân trong việc học tập, nghiên cứu và thực hiện các nhiệm vụ khoa học công nghệ các cấp. Nói theo câu của GS Tuấn: “nhận dạng nhầm lẫn của người khác cũng có nghĩa là nâng cao kĩ năng nhận dạng nhầm lẫn của chính mình” [1].

Đó có lẽ là một trải nghiệm về công việc của một người “tập làm bình duyệt” và không phải ai cũng may mắn tiếp cận, bắt chước và làm theo được. Xin được kết thúc bài nói chuyện bằng câu nói của Khổng Tử (dẫn theo GS Tuấn [1]): “Nếu dùng ngôn ngữ không đúng, thì những gì được phát biểu sẽ bị hiểu sai; nếu những gì phát biểu bị hiểu sai, thì những gì cần phải làm sẽ không thực hiện được, và những gì không thực hiện được, đạo đức và nghệ thuật sẽ trở nên tồi tệ hơn”.

======================== 

[1] Nguyễn Văn Tuấn (2013). Từ nghiên cứu đến công bố - Kỹ năng mềm cho nhà khoa học. Nxb Tổng hợp TP HCM, tr 31.

Read More

Sự nhếch nhác trần ai

T

ựa đề bài viết “sự nhếch nhác trần ai” mình mượn trong Truyện ngắn “Viết về bạn bè” của Bùi Ngọc Tấn. Ở góc độ cá nhân, đó là “sự nhếch nhác” của một gia đình mà cá nhân được biết, tiếp xúc cũng một thời bầu bạn. Tại sao tôi lại gọi là “nhếch nhác” và “sự nhếch nhác trần ai”? Mỗi cá nhân, gia đình cũng giống như một tế bào trong cơ thể sinh vật, một tế bào trong xã hội. Xã hội có tốt đẹp và phát triển, thì mỗi tế bào ấy góp phần không nhỏ tạo nên. Xã hội có nhiều thành phần và không ngoại lệ, có thành phần, tạm gọi ở “tầng đáy”. Và “sự nhếch nhác trần ai” sẽ phần nào lột tả về một tế bào “ung nhọt” trong cơ thể chúng ta.

Nhếch nhác...

Chỉ hai từ “nhếch nhác” cũng đã lột tả và nói lên được những gì mà người muốn nói. Có chăng, nói về khía cạnh và góc độ nào. Cuộc sống là tổng hòa mọi mối quan hệ, từ anh em ruột thịt, bạn bè, hàng xóm láng giềng... đến các mối quan hệ đồng nghiệp, làm ăn... Không phải đơn giản để gây dựng, giữ vững và phát triển theo đúng nghĩa các mối quan hệ đó. Tuy nhiên, “đời không như là mơ”, có những con người với những lợi ích cá nhân mà “bất chấp tất cả” đánh đổi mọi thứ, từ “chữ tín” trong tình bạn; tình làng nghĩa xóm; anh em máu mủ ruột già... cũng phải “từ mặt nhau”...

Dựa trên lòng tốt của mọi người (giúp đỡ, tạo điều kiện...) để lừa lọc và quay lại hại chính những người đã giúp đỡ mình. Đó là chuỗi câu chuyện về “rước hổ về nhà” mà tôi đã chắp bút viết, nói lên phần nào những “sự nhếch nhác” đó. Đi đến đâu, ban đầu nói chuyện hay mới chơi với nhau thì nói hay lắm, tốt đẹp lắm... nhưng dần dà, mới thấy đó là cả sự “lợi dụng”, lợi dụng mọi thứ để đạt được những lợi ích cá nhân, lợi ích cỏn con. Trong mối quan hệ làm ăn, đó là sự làm ăn theo kiểu “chụp giật”. Tâm địa đã vậy, có nói gì đi chăng nữa hay chơi với ai, làm ăn với ai đi chăng nữa cũng chỉ được một lần và đều “một đi không trở lại”.

Tình bạn ư? Những ai chưa từng biết, nên mới tiếp xúc, rồi chơi được với nhau. Chỉ được một thời gian và rồi cũng “lẳng lặng mà đi”. Từ khi mới ra đây (cạnh nhà tôi), chơi với người này người kia, ban đầu thân thiết lắm (tôi không kể về cá nhân tôi), thường xuyên đến nhà nhau chơi, bởi cả hai đều thích “đá gà”. Người đầu tiên đó là Hà. Hà kém “nó” (nó - trong chuỗi câu chuyện về “rước hổ về nhà” để chỉ về một con người, một gia đình quá uh là “xấu xa”) một hai tuổi. Khi mới ra đây, biết và chơi với nó. Không biết mật ngọt như thế nào. Mua của nó con gà chọi, để thi thoảng đá (chọi gà) cho vui. Cũng từ đó, thân thiết lúc nào không hề hay biết. Rồi, khi có việc gì đều nhờ nhau hay có cuộc vui cũng mời chào nhau. Tưởng mối quan hệ bạn bè đó sẽ kéo dài thêm vài bước, nhưng “sớm nở chóng tàn”. Cãi nhau và từ nhau luôn.

Tiếp đến, cũng một cu em cùng làng (tên Thắng) cũng thích đá gà. Nào là mua gà của nó. Thi thoảng đá chơi, thậm chí ăn tiền. Ban đầu cũng thân thiết lắm. Không biết sự tình như thế nào. Một hôm xảy ra ẩu đả ngay nhà nó. Uống bia vào, chửi nhau và sít đấm đá nhau. Tôi cũng không rỗi hơi nên chẳng hỏi rõ sự tình. Chỉ nghe được cu em nói, nó và gia đình nó thuộc loại “rẻ rách”. Sau vụ đó, cũng “đường ai nấy đi”.

Rồi đến một ông cậu (cậu xa lắc xa lơ). Tuy gọi là cậu nhưng chỉ hơn nó một hai tuổi gì đó. Cũng thích đá gà. Khi nào rảnh đều chạy xe ra nhà nó chơi, nói chuyện, thi thoảng du đấu trận gà. Rồi lại mua gà chọi của nó. Tôi nghe qua một người khác nói, những con gà loại (gà chọi bị hỏng) nó bán lại với giá chát. Sau một thời gian mới biết. Và từ đó trở đi cũng “cạch” luôn.

Còn nhiều trường hợp nữa, với những ai, độ tuổi nào, dù là chơi bình thường hay có dính dáng đến một chút làm ăn, sau một thời gian (không lâu) cũng đều “dã từ” và “đường ai nấy đi”. Nếu một hai vài người thì có thể những nhận định của tôi là phiến diện hay những gì mà xảy ra với tôi, tôi nói sẽ là thiếu khác quan, nhưng ai cũng vậy, đã từng trải qua (chơi, làm ăn, bạn bè...) với nó, chẳng chóng thì chầy, sớm muộn chỉ là vấn đề thời gian đều “từ”, “cạch”... nó ra. Câu hỏi đặt ra “tại sao lại như vậy”? Chắc thông qua một vài vấn đề tôi có đề cập bên trên, cũng như trong chuỗi câu chuyện về “rước hổ về nhà” mọi người đều biết “nó” là người như thế nào? Và, tôi coi những gì mà nó để lại cho bạn bè, hàng xóm láng giềng... ngay cả anh em ruột thịt nhà nó là “sự nhếch nhác”.

Sự nhếch nhác trần ai

Như trên tôi có nói, mỗi tế bào đều có vai trò nhất định tạo nên cơ thể. Mỗi cá nhân chúng ta cũng có vai trò (ít nhiều) tạo nên xã hội theo đúng nghĩa của nó và không ngoại lệ có thành phần ở “tầng đáy” của xã hội. Việc tồn tại những thành phần ấy sẽ là song hành với sự phát triển. Bởi, vốn xã hội muôn màu, không thể mọi thứ đều màu hồng. Tuy nhiên, với một xã hội văn minh, văn hiến và phát triển thì những thành phần “ung nhọt của xã hội” đó ngày càng phải được đẩy lùi. Những gì mà những thành phần ấy gây ra có thể coi là “sự nhếch nhác trần ai” của làng xóm láng giềng, của thôn xóm và của xã hội.

Read More