Kiệm chữ, kiệm lời

Hôm vừa rồi, có cơ hội được đọc biên bản nhận xét và góp ý của các thành viên hội đồng “đánh giá đề cương luận văn thạc sĩ” chuyên ngành “Lâm học” của một trường Đại học. Thật “bất ngờ” với phiếu đánh giá đề cương của các thành viên hội đồng. Bất ngờ, bởi, phiếu đánh giá chẳng cụ thể, rõ ràng gì cả, làm người đọc (người không trực tiếp ngheo, theo dõi) chẳng biết đường nào mà lần. Mà ngay trong biên bản kết luận của hội đồng cũng chẳng cụ thể theo từng mục, từng phần mà mẫu phiếu có thiết kế trước. Phiếu của từng thành viên hội đồng đã chẳng rõ ràng, chi tiết, cụ thể đến khi kết luận cuối cùng của hội đồng (chủ tịch hội đồng) lại làm một câu “chỉnh sửa theo ý kiến của các thành viên hội đồng”.

Thử đặt vào vị trí của học viên...

Không biết các vị (thành viên hội đồng) đã làm “tròn” nghĩa vụ và trách nhiệm của mình hay chưa? Chứ với cái phiếu nhận xét như vậy, e rằng, nhiều người sẽ “chê cười”. Bởi, nhiệm vụ của các thành viên hội đồng là giúp học viên nhận ra những thiếu sót, tồn tại... trong đề cương nghiên cứu từ đặt vấn đề, mục tiêu, nội dung, phương pháp nghiên cứu... đến kết quả dự kiến, kế hoạch thực hiện. Qua đó, theo từng thành viên hội đồng có chuyên môn góp ý, nhận xét chi tiết từng mục, từng phần một theo phiếu nhận xét, đặc biệt là tập trung vào những gì cần chỉnh sửa, bổ sung nghiêm túc để học viên có thể hoàn thiện đề cương nghiên cứu tốt nhất.

Theo phiếu nhận xét và góp ý chi tiết của các thành viên hội đồng như sau:

Vị thứ nhất,

Một vị nhận xét và góp ý như sau: (i) Mục tiêu đề tài: Viết lại; (ii) Phương pháp nghiên cứu: Viết lại cụ thể.

Với kiểu nhận xét “tiết kiệm” chữ, tiết kiệm lời như vậy thì khó mà hiểu được vai trò và trách nhiệm của các vị đến đâu. Ở mục tiêu đề tài, là “người thầy” có trách nhiệm giúp học viên nhận ra những gì chưa đạt (tạm gọi), hoặc không đúng hướng (phù hợp với tên đề tài), giải thích cho học viên rõ để học viên sửa theo. Nhưng đằng này, chỉ vẻn vẹn hai từ “viết lại” cho phần mục tiêu thì viết lại kiểu gì? nếu không phải người trực tiếp ngồi nghe (dự). Tuy nhiên, khi được hỏi học viên thì những gì mà thành viên góp ý bằng lời giữa cuộc họp cũng chẳng có gì cụ thể và chi tiết hơn, ngoài kiểu “kiệm chữ”, “kiệm lời” như vậy. Ở phương pháp nghiên cứu cũng vậy, ngoài bốn từ chẳng hơn chẳng kém “viết lại cụ thể”. Đáng lý ra (theo cá nhân) thầy phải vạch rõ, cụ thể từng phương pháp có giải quyết được mục tiêu cũng như những vấn đề (nội dung) nghiên cứu đặt ra hay không? Quan điểm, phương pháp luận và cách tiếp cận có hợp lý hay không? Hợp lý chỗ nào, hay chưa hợp lý chỗ nào? Phương pháp nghiên cứu và kỹ thuật sử dụng theo từng nội dung, tiêu nội dung nghiên cứu đã phù hợp hay chưa? Dung lượng mẫu, số lần lặp, bố trí thí nghiệm, điều tra đo đếm... có đảm bảo tính khả thi cũng như tính khoa học và độ tin cậy cận thiết hay không? Nói chung là, “rất kiệm chữ, kiệm lời”, nên rất khó cho người đọc, đặc biệt là học viên sửa lại theo ý kiến của thành viên hội đồng.

Vị thứ hai,

Một vị khác gì trong phiếu nhận xét và góp ý như thế này: (i) Mục tiêu đề tài: Viết rõ lại mục tiêu; (ii) Nội dung nghiên cứu: Xác định rõ nội dung thực sự cần thiết và phù hợp cho đề tài nghiên cứu; (iii) Phương pháp nghiên cứu: Làm rõ phương pháp nghiên cứu cho từng nội dung nghiên cứu; và (iv) Kết luận: Chỉnh sửa theo góp ý của Hội đồng. Theo đó, học viên chắc cũng phải “bó tay” với kiểu nhận xét góp ý như vậy. Thành viên hội đồng phải giải thích rõ, rằng mục tiêu như vậy (theo đề cương) là chưa rõ, chưa cụ thể? Và chưa rõ ở chỗ nào? đã bám sát hay giải quyết được vấn đề nghiên cứu (tên đề tài) nêu ra hay chưa và chưa thì ở chỗ nào?... Nếu là thành viên hội đồng (đủ chuyên môn) có thể sửa luôn cho học viên, với tên đề tài như vậy, thì theo tôi có 2 hoặc 3 mục tiêu cụ thể như thế này, như thế kia, chứ đằng này, nhận xét một câu cụt ngủn “viết rõ lại mục tiêu” e rằng, vị này chưa làm tròn trách nhiệm của mình.

Tiếp đến, nội dung nghiên cứu: Xác định rõ nội dung thực sự cần thiết và phù hợp cho đề tài nghiên cứu. Cần chỉ rõ được nội dung đề cương chưa sát, chưa phù hợp với tên đề tài cũng như mục tiêu nghiên cứu ở chỗ nào. Và, cần bỏ bớt và bổ sung những nội dung, tiểu nội dung nào cho phù hợp, cho thực sự cần thiết? Đằng này cũng chỉ là “ngắn gọn hết mức có thể”. Tương tự, phần phương pháp nghiên cứu cũng vậy (như có đề cập ở vị thứ nhất).

Vị thứ ba,

Một vị khác nhận xét và góp ý, ở phần mục tiêu đề tài thì tạm gọi rõ hơn một chút. “Viết lại, tập trung vào: Thực trạng.... và Đề xuất giải pháp...”. Ít ra cũng phải cụ thể như vậy để người đọc, học viên viết chỗ mà sửa. Tuy nhiên, đến phần nội dung nghiên cứu thì chỉ biết kêu một tiếng “trời ơi” mà thôi. Vị viết: “Bổ sung nội dung 1, bổ sung nội dung 3”. Chấm hết. Vị phải viết và nói rõ, nội dung 1 bổ sung những gì, tại sao? Tương tự, nội dung 3 bổ sung những gì cho phù hợp với tên đề tài, mục tiêu nghiên cứu? Thật khó mà có thể chấp nhận được một cái phiếu nhận xét và góp ý của thành viên hội đồng như vậy.

Vị thứ tư,

Vị này cũng rất “kiệm từ, kiệm chữ”, chẳng hơn gì mấy vị trên. Mà cũng toàn là TS, PGS. TS chứ ít gì đâu. Vị ghi trong phiếu đánh giá như sau: (i) Mục tiêu đề tài: Viết lại mục tiêu; (ii) Nội dung nghiên cứu: Viết lại nội dung; (iii) Phương pháp nghiên cứu: Viết lại theo mục tiêu + nội dung; (iv) Kết luận: Sửa theo đề nghị của HĐ. Ký và ghi rõ họ tên. Chấm hết (phần nhận xét và góp ý). Đến đây, tôi cũng chẳng biết nói gì hơn ngoài cái lắc đầu ngán ngẩm thay.

Đấy là trên biên bản ghi nhớ làm căn cứ cho các tủ tục sau này. Nhiều người chắc sẽ nói, biên bản ghi ngắn gọn như vậy. Quan trọng là khi nhận xét, học viên phải ghi chép những gì các thành viên góp ý. Tuy nhiên, tôi có hỏi học viên, thì các thành viên góp ý cũng chẳng có gì hơn ngoài những ý như vậy. Có thể học viên không ghi chép cụ thể nên cũng khó. Suy cho cùng, cách viết nhận xét như vậy của các thành viên hội đồng chấm đề cương luận văn thạc sĩ là chưa ok, chưa làm tròn vai trò, trách nhiệm của mình.

Theo cá nhân, với vai trò của các thành viên hội đồng (ủy viên phản biện, ủy viên, thư ký, chủ tịch hội đồng) phải có những nhận xét, góp ý xác đáng nhất. Theo từng mục, từng phần trong đề cương, góp ý chi tiết chỗ này, chỗ kia chưa được? Chưa được ở chỗ nào. Nên sửa theo hướng nào. Thậm chí, ủy viên phản biện hay chủ tịch hồi đồng kết luận: mục tiêu như thế nào như thế kia, nội dung tập trung vào các vấn đề này vấn đề kia... (cụ thể từng chi tiết).

Vai trò và trách nhiệm của các thành viên...

Qua đây, tôi mạo phép đưa ra mấy nhận xét mang tính cá nhân như sau: (i) Mấy vị này sắp xếp chưa đúng chuyên môn; (ii) Chủ tịch hội đồng chưa làm tròn vai; (iii) Kiểu/cách tổ chức hội đồng có vấn đề.

Thành viên hội đồng sắp xếp chưa đúng chuyên môn: Bởi, nếu chúng chuyên môn, các thành viên hội đồng nhận ra được những thiếu sót, tồn tại, thậm chí là mục tiêu, nội dung sai hay không? Sai ở chỗ nào? Đúng ở chỗ nào, bổ sung thêm những gì... Đằng này, các vị rất “kiệm lời, kiệm chữ”, làm học viên khó mà sửa theo đúng ý các thầy.

Chủ tịch hội đồng chưa làm tròn vai: Bởi, là chủ tịch sau khi nghe học viên báo cáo, giải trình cũng như nghe các thành viên hội đồng góp ý phải đưa ra kết luận cuối cùng, rằng với tên đề tài như vậy, học viên phải viết lại mục tiêu như thế nào, nội dung bổ sung, loại bớt những gì? Phương pháp chưa đạt, phải viết lại như thế nào? Kết quả dự kiến có đáp ứng được mục tiêu và nội dung nghiên cứu đặt ra hay không? Thiếu, thừa và cần bổ sung những gì... Thậm chí, các thành viên hội đồng giải thích cho những góp ý của mình không rõ, không cụ thể. Chủ tịch hội đồng có quyền nhắc nhở các thành viên góp ý, nhận xét cụ thể và chi tiết hơn.

Kiểu/cách tổ chức hội đồng có vấn đề: Bởi, khi tổ chức hội đồng phải có quyết định cũng như hướng dẫn kèm theo về việc tư vấn sắp xếp hội đồng sao cho đúng chuyên môn nhất, hướng dẫn viết nhận xét, góp ý cụ thể, chi tiết nhất để học viện theo đó có thể sửa chữa, bổ sung và hoàn thiện đề cương tốt nhất. Đằng này, sắp xếp hội đồng chưa đúng chuyên môn là cái sai lầm nghiêm trọng nhất (cá nhân tự nhận thấy vậy). Sẽ ảnh hưởng đến chất lượng của hội đồng cũng như luận văn mà học viên theo đuổi trong quá trình làm và hoàn thành luận án.

Trên đây có đôi lời nhàm bàn, mong được hai từ “cảm thông” từ phía người đọc hay những ai cảm thấy có thể bị đụng chạm. Bởi người viết bài này chẳng phải ông nọ bà kia, hay chức danh nọ chức danh kia, hay cũng chẳng phải ở một cơ sở đào tạo nào. Có chăng, cũng chỉ là người tò mò, tự tìm hiểu, học cách đánh giá, góp ý báo cáo (đề cương, thuyết minh, báo cáo tổng kết đề tài...) và cũng chưa bao giờ được ngồi hội đồng theo đúng nghĩa (chỉ ngồi dự). Bởi, “nhận dạng nhầm lẫn của người khác cũng có nghĩa là nâng cao kĩ năng nhận dạng nhầm lẫn của chính mình” [1].

 =====================================================

[1] Nguyễn Văn Tuấn (2013). Từ nghiên cứu đến công bố - Kỹ năng mềm cho nhà khoa học. Nxb Tổng hợp TP HCM, tr 31.