Nghịch lý chất lượng - số lượng

Trong cái note này, mình mạo phạm đề cập đến câu chuyện thực hiện các nhiệm vụ khoa học các cấp hiện nay. Những quan điểm, nhận định chỉ mang tính chất của cá nhân người viết chứ không phải từ kết quả hay công trình nghiên cứu nào. Những ai đã và đang thực hiện hay ít nhiều liên quan đến “nghiên cứu khoa học - thực hiện đề tài có sử dụng ngân sách”, đặc biệt “lớp” người đi trước (lãnh đạo, cây đa cây đề trong từng lĩnh vực) không thể không suy nghĩ, trăn trở đến “chất lượng” các công trình nghiên cứu hay các nhiệm vụ khoa học các cấp. Nói theo cách khác, các kết quả nghiên cứu có thể là: bài báo khoa học đăng trên các tạp chí chuyên ngành trong nước (chưa dám đề cập đến công bố quốc tế theo đúng nghĩa), các sản phẩm hay các giải pháp khoa học công nghệ... được ứng dụng vào thực tiễn sản xuất và mang lại lợi ích thiết thực cho người dân hưởng lợi. Tuy nhiên, một thực tế hiện hữu là các kết quả nghiên cứu của các nhiệm vụ khoa học công nghệ (KHCN) của các đơn vị nghiên cứu hiện nay nói chung còn quá ư là khiêm tốn trong ứng dụng vào thực tiễn sản xuất (sản phẩm KHCN sau khi nghiên cứu xong là đút ngăn kéo). Hay nói theo cách khác, chưa tương xứng với “đồng tiền bát gạo” - đồng vốn đầu tư (Ngân sách - tức tiền thuế của dân).

Với bài toán kinh tế, tức đầu tư phải có lời. Sẽ chẳng dại gì khi đầu tư không đem lại lợi ích gì cả (cả trước mắt lẫn lâu dài), tức thua lỗ. Thay vì hỗ trợ người dân 10 đồng, Nhà nước thông qua các tổ chức, đơn vị nghiên cứu, trong đó có vai trò của các nhà khoa học tương đối lớn thực hiện các nhiệm vụ KHCN, về lâu dài (cái này sẽ rất khó nói), 10 đồng ấy phải sinh lời (có lãi); tức là, các sản phẩm KHCN phải đem lại hiệu quả thiết thực cho người dân hưởng lợi. Còn không, Nhà nước hỗ trợ trực tiếp cho người dân thay vì qua đơn vị trung gian (nhà khoa học).

Vậy, làm sao để có thể vừa nâng cao chất lượng, hiệu quả các nhiệm vụ KHCN (công trình nghiên cứu) lại vừa tiết kiệm tiền ngân sách (số lượng)? Thật khó có câu trả lời thỏa đáng, nhất trong bối cảnh hiện nay, khi các đơn vị nghiên cứu thực hiện các nhiệm vụ KHCN theo kiểu “trăm hoa đua nở”. Khi mà Nghịch lý chất lượng - số lượng (năng suất) sinh ra và chúng ta “bị buộc” phải lựa chọn 1 trong 2, hoặc chất lượng hoặc số lượng (năng suất). Tuy nhiên, chúng ta chẳng những lựa chọn 1 trong 2, mà chọn cả 2 và cũng chẳng có giải pháp căn cơ nào để đạt được cả 2 lựa chọn đó (chất lượng và năng suất). Thế rồi, chẳng cần biết sẽ ra sao, tiên chỉ “không có bất cứ lý do nào để chậm tiến độ, không hoàn thành” cho các nhiệm vụ KHCN đó và điều gì xảy ra sau đó chắc ai cũng hiểu được.

  

Việc ban hành NĐ 16/2015/NĐ-CP về việc quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập được đánh giá là bước đột phá mới, cơ cấu lại các đơn vị sự nghiệp công, tăng cường giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị sự nghiệp; nhằm giảm áp lực tài chính cho ngân sách nhà nước... Tuy nhiên, sẽ là “đột phá mới” khi các đơn vị nghiên cứu thực hiện các nhiệm vụ KHCN có đủ năng lực thực sự khi “đấu thầu” các nhiệm vụ và câu chuyện đề xuất, tuyển chọn các nhiệm vụ KHCN được minh bạch. Sẽ là đáng buồn hơn khi các đơn vị nghiên cứu sử dụng các “mối quan hệ” để có được nhiệm vụ, trong khi vừa lo “cơm áo gạo tiền - lương” cho nhân viên, lo “cắt” lại quả, rồi tiết kiệm (vào túi)... Vậy, lấy đâu ra các nhiệm vụ KHCN có chất lượng?

Thật khó để thực hiện các nhiệm vụ KHCN mà kết quả đem lại lợi ích cho người dân, quốc gia khi mà chúng ta không có tầm nhìn chiến lược và những giải pháp căn cơ cho điều đó; nói theo cách khác, việc thực hiện các nhiệm vụ KHCN cần đặt tiêu chuẩn chất lượng các sản phẩm KHCN lên hàng đầu thay vì chạy theo số lượng như hiện nay.

Cá nhân có đôi lời nhàm bàn cũng chưa đủ tầm để đưa ra một vài giải pháp cho Nghịch lý chất lượng - số lượng trong việc thực hiện các nhiệm vụ KHCN cũng như trong thực tiễn sản xuất. Có chăng chỉ là đưa ra quan điểm dựa trên nhận định chủ quan của cá nhân để mọi người (quan tâm) trao đổi, cho ý kiến.